Lỗ thủng tầng ozon là gì? Nguyên nhân & hậu quả nặng nề

1. Tầng ozon là gì?

Tầng ozon – O₃ là một dạng của khí oxi, được hình thành bởi tia cực tím. Thông thường chúng ta sẽ thấy nó có màu xanh nhạt với mùi khó chịu.

Con người đã phát hiện sự có mặt của tầng ozon vào năm 1913. Phát hiện ra nó là 2 nhà vật lý Henri Buisson và Charles Fabry.

Ảnh 1: Tầng ozon được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1913

Tầng ozon được tìm thấy ở tầng bình lưu nó bao bọc xung quanh trái đất. Và tầng khí này cách mặt đất từ 10 – 50km chiều cao tùy từng vùng địa lý.

2. Vai trò của tầng ozon đối với trái đất, sinh vật

Tác dụng của tầng ozon rất quan trọng là lọc bỏ tia cực tím từ ánh sáng mặt trời với tỷ lệ lên tới 99%. Từ đó đảm bảo an toàn cho con người, các sinh vật sống trên vỏ trái đất.

Ngoài ra, tác dụng khác của tầng ozon là:

• Bảo vệ trái đất, ngăn chặn các tia bức xạ trong ánh nắng thâm nhập vào bề mặt trái đất;
• Hấp thụ, phản xạ, truyền đi các tia bức xạ điện từ của mặt trời chiếu xuống;
• Giúp khí hậu, nhiệt độ trên bề mặt trái đất luôn được duy trì ổn định với điều kiện khí hậu ôn hoà;

Có thể nói, sự tồn tại của tầng ozon tác động sống còn đến sự sống của các sinh vật trên trái đất. Chính vì vậy, mọi thay đổi của tầng khí này đều khiến cả thế giới xáo động kể từ khi nó được xác nhận cho đến nay.

3. Lỗ thủng tầng ozon là gì?

Lỗ thủng tầng ozon còn được biết đến với cách gọi sự suy giảm tầng ozon. Nó bao gồm 2 sự kiện liên quan được các nhà khoa học quan sát thầy lần đầu tiên vào cuối những năm 70 của thế kỷ trước.

Theo đó, có sự giảm đều đặn 4%  tổng lượng ozon trong bầu khí quyển. Và sự sụt giảm ozon xảy ra nhiều hơn vào mùa xuân, ở tầng bình lưu và xung quanh các vùng cực của địa cầu.

Do sự suy giảm ozon tập trung nhiều hơn ở một vài khu vực, tầng khí ozon ở đó sẽ xuất hiện một khoảng trống. Đặc trưng là lượng khí ozon tại khu vực đó thấp hơn rất nhiều so với thông thường. Nó giống như 1 lỗ thủng nên xuất hiện tên gọi lỗ thủng tầng ozon hay hiện tượng thủng tầng ozon như chúng ta đã biết.

4. Nguyên nhân gây thủng tầng ozon

4.1. Các chất gây suy giảm tầng ozon đã được xác nhận

Nguyên nhân chính khiến tầng ozon suy giảm là do các hoá chất được hình thành trong hoạt động sản xuất của con người. Đặc biệt nhất chính là sự có mặt của các chất làm lạnh halocarbon, thuốc phóng, dung môi, các tác nhân tạo bọt… Chúng được gọi chung là các chất gây suy giảm tầng ozon  hay “ozone-depleting substances”.

4.2. Cơ chế thủng tầng ozon

Ảnh 2: Hình ảnh thủng tầng ozon

Những chất kể trên khi được giải phóng ra môi trường, chúng sẽ trộn với nhau một cách hỗn loạn. Sau đó, chúng giải phóng lên tầng bình lưu và bắt đầu đi vào quy trình phân li quang học với sản phẩm là các nguyên tử của nhóm halogen.

Các nguyên tử halogen sẽ nhanh chóng tham gia xúc tác để phân huỷ khí ozon (O3) thành khí Oxi (O2). Và sự suy giảm khí ozon này sẽ diễn ra rất nhanh nếu lượng khí thải halocarbon trong đời sống tăng lên.

5. Thủng tầng ozon gây ra hậu quả gì?

Như đã nói, việc này ảnh hưởng nghiêm trọng tới trái đất cũng như các sinh vật sống trên bề mặt trái đất. Dưới đây là những tác động chính, gây ảnh hưởng nghiêm trọng nhất khi tầng ozon bị suy giảm:

• Làm giảm chất lượng không khí khi có lượng tia UV-B gia tăng, dẫn đến môi trường ô nhiễm nhanh hơn. Điều này có thể nhận diện trong một vài năm gần đây khi ở nhiều nơi trên thế giới ghi nhận những cơn mưa axit.
• Làm mất cân bằng hệ sinh thái do có nhiều loài sinh vật bị tiêu diệt, suy giảm do không chịu được điều kiện khí hậu khắc nghiệt.
• Thảm thực vật trên bề mặt trái đất bị mất cân bằng.
• Gây biến đổi khí hậu theo chiều hướng tiêu cực.
• Bức xạ mặt trời khiến các công trình kiến trúc cũng hư hại nhanh hơn nhiều.

6. Biện pháp làm giảm sự hình thành lỗ thủng tầng ozon

Dưới đây là một vài biện pháp hữu ích được kiến nghị trên toàn thế giới để làm chậm, ngăn chặn quá trình suy giảm tầng ozon.

• Xử lý các chất độc hại trước khi đưa thải ra ngoài môi trường;
• Hạn chế sử dụng năng lượng hạt nhân, các chất khí, hoá chất có trong danh mục gây suy giảm tầng ozon;
• Hạn chế sử dụng các loại thuốc hóa học trong chăm sóc, nuôi trồng thực vật;
• Tăng cường sử dụng các sản phẩm hữu cơ, thân thiện trong cuộc sống thường ngày;
• Ưu tiên sử dụng các phương tiện công cộng hạn chế khí thải;

Ảnh 3: Ngay cả những hoạt động thường ngày của chúng ta cũng ảnh hưởng đến tầng ozon

7. Các câu hỏi về thủng tầng ozon

• Thủng tầng ozon tiếng anh là gì?

Ozone depletion

• CO2 có làm thủng tầng ozon không?

Các chất thải công nghiệp bao gồm các loại khí độc như: CO2, Nito, Metan,… vẫn được đào thải ra mỗi trường hàng ngày với nồng độ vô cùng lớn. Đây đều là những chất gây ra ô nhiễm không khí, hiệu ứng nhà kính và thủng tầng Ozone

• Thủng tầng ozon ở đâu?

Tầng ozon thường bị thủng ở Nam Cực vào mùa xuân, từ tháng 9 đến đầu tháng 12, khi gió Tây mạnh tạo ra một vùng không khí đặc biệt xung quanh khu vực này. Trong vùng không khí này, có một loại xoáy địa cực, khiến hơn 50% lượng ozon ở tầng bình lưu thấp hơn bị phá hủy vào mùa xuân ở Nam Cực.

• Thủng tầng ozon 2023

Theo thông tin mới nhất từ NASA và NOAA, lỗ thủng tầng ozone năm 2023 có kích thước trung bình so với 20 năm trước, thậm chí nhỏ hơn một chút so với năm 2022.

Từ tháng 9 đến giữa tháng 10, diện tích trung bình của lỗ thủng tầng ozone năm 2023 đạt 23,1 triệu km², xếp thứ 16 từ khi các vệ tinh bắt đầu theo dõi vào năm 1979.

Như vậy là bạn đã hiểu rõ về sự hình thành lỗ thủng tầng ozon cũng như tác động tiêu cực của nó. Nếu bạn còn điều gì băn khoăn đừng ngại trao đổi thêm với các chuyên gia của SIV Eco về chủ đề này nhé.